IFFR opent met sterke film ‘Beyond sleep’

Een nieuwe directeur die weet hoe hij een begeesterende toespraak moet houden, een sterke Nederlandse openingsfilm en dan ook nog koningin Máxima in een, volgens de kenners, Italiaans jumpsuit – de opening van het het International Filmfestival Rotterdam (IFFR), gisteravond in de Doelen, was een perfecte show voor een enthousiast publiek.

In vroeger jaren was de opening van deze – in bezoekersaantallen – grootste culturele manifestatie van Nederland een sympathieke affaire, maar soms ook wat onbeholpen. De toespraken waren soms slecht verstaanbaar of saai en sommige openingsfilms was iedereen na vijf minuten weer vergeten.

Zo niet de opening van de 45ste editie, de eerste onder de directeur Bero Beyer. Hij zette in zijn toespraak hoog in: iedereen gaat dood, en door het vertellen van verhalen poogt de mens sinds heugenis een hypothese op te stellen waarom hij op aarde is – de laatste 120 jaar ook door film.

De rijkdom van onze cultuur wordt bepaald door de mate waarin zij open staat voor anderen. Blijf kalm in het licht van actuele bedreigingen van onze vrijheden, artistieke en andere, en handel naar je eigen normen. Enig charisma kan de nieuwe directeur van IFFR zeker niet worden ontzegd.

De aangenaamste verrassing van de avond was de wereldpremière van Beyond sleep van Boudewijn Koole, naar de roman Nooit meer slapen van W.F. Hermans uit 1966. Decennia is er door verschillende partijen geaasd op de filmrechten van deze succesroman, maar nu is het er dan van gekomen – en het resultaat is indrukwekkend. Reinout Scholten van Aschat speelt de jonge Nederlandse geoloog Alfred die in onherbergzaam Noors Lapland een poging doet een onwaarschijnlijke theorie te bewijzen, maar daarbij hopeloos in het ongerede raakt.

Aan de ene kant is hij een innemende, goedwillende jongen. Aan de andere kant is hij een brekebeen die niet tegen de ontberingen van de tocht bestand is, en wiens innerlijke onzekerheid de vorm aanneemt van gewelddadige fantasieën over zijn reisgenoten.

Het is deze ambivalentie die de film een verrassend ongemakkelijke lading geeft – zoals die ook het boek van Hermans kenmerkt.

Alfreds falen in een landschap waar de zon nooit ondergaat en muggen koning zijn, neemt de vorm aan van een autistische trip, waarbij Alfred mompelend de weg kwijtraakt, zowel in geografisch, als in psychisch opzicht.

Vooral in die trip, het geleidelijke verlies van besef van de realiteit dat eraan vooraf gaat, kun je zien wat voor een goede filmmaker Boudewijn Koole wel niet is. Cameraman Melle van Essen slaagt erin het – in principe toch vrije eentonige – landschap maximaal als decor voor deze nachtmerrie uit te buiten.

Heel bijzonder is ook de soundscape: de muziek van Alex Simu gaat een welhaast organische verbinding aan met rollende stenen, zoemende muggen en andere, soms moeilijk benoembare geluiden.

Al met al was de opening van IFFR 2016 een prachtige avond, waarin iets doorschemerde van de cinefiele mystiek waarmee het festival 45 jaar geleden klein is begonnen.